Klare Taal, Heldere Kijk: Recht en Straf
Genoten van onze eerste editie van 'Klare Taal, Heldere Kijk'? Ontdek hieronder een korte samenvatting van de interessante bijdragen van onze sprekers! Daarnaast vind je ook de bronnen die de talks inspireerden. Binnenkort voegen we ook de live audio-opname toe, dus hou deze pagina zeker in de gaten.
Het slotpleidooi:
"Als u het echt meent tegen straffeloosheid. Vergeet volgende legislatuur dan zeker geen werk te maken van het naleven van uw eigen wetten. Een van de fundamentele pijlers van een rechtsstaat is het waarborgen van grondrechten. Als je denkt dat je rechten geschonden worden, kan je naar de rechter stappen. Als die oordeelt dat de Belgische staat je rechten schendt, is de staat verplicht het vonnis uit te voeren door de inbreuk te beëindigen of passende maatregelen te nemen om deze te herstellen. De uitvoering van vonnissen en arresten is een hoeksteen van de rechtsstaat. Een overheid die haar eigen wetten niet naleeft, creëert een gevoel van straffeloosheid en onrechtvaardigheid. Dat kan leiden tot een cultuur van niet-naleving van de wet en verlies van vertrouwen in het democratisch systeem. We blijken een trage leerling te zijn als het gaat om het uitvoeren van arresten van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. België heeft hiervoor gemiddeld drie jaar en vijf maanden nodig. Problemen zoals gerechtelijke achterstand en overbevolking in onze gevangenissen slepen zelfs veel langer aan. Zo veroordeelde het Hof ons land in 2008 voor de buitensporige lange duur van procedures voor de burgerlijke rechtbanken, en in 2019 voor strafzaken. In november 2014 werd ons land reeds op de vingers getikt omwille van de overbevolking in de Belgische gevangenissen. Ondanks dat dit een oud zeer betreft, is deze problematiek vandaag de dag helaas actueler dan ooit.
Tijd om een einde te maken aan deze straffeloosheid!"
Vermelde bron:
- Dirk Verhofstadt over Beccaria
"De vraag of de enkelband een gepaste straf uitmaakt en vooral de vraag of deze wel een voldoende zware straf uitmaakt, staat naar aanleiding van de naderende verkiezingen opnieuw ter discussie. Dat die vraag in dergelijke mate leeft in België, hoeft niet te verbazen, daar we in België bijzonder veel gebruik maken van elektronisch toezicht en het gebruik ervan in de laatste jaren enorm gestegen is.
De rechterkant van het ideologisch spectrum neemt veeleer het standpunt in dat de enkelband te soft is. Dat de enkelband als een uitzonderlijke gunst dient te worden gezien en zeker niet de regel mag worden. Immers, de enkelband leidt tot een gevoel van straffeloosheid. De regel, dat is de gevangenisstraf en de enkelband moet de uitzondering zijn. Andere partijen - die zich eerder aan de linkse kant van het ideologisch spectrum bevinden - pleiten voor een uitbreiding van het systeem van de enkelband als alternatieve methode van bestraffing. Immers laat de enkelband toe om minder detentieschade te veroorzaken en terwijl en dat de veroordeelde alsnog gestraft wordt. Ook zou het toelaten om de overbevolking in de gevangenissen aan te pakken.
Maar wie heeft er nu gelijk? Of ligt de waarheid – zoals dat zo vaak is - ergens in het midden?"
Conclusie
"Dat de enkelband als “gunstiger” wordt ervaren dan een gevangenisstraf, lijkt mij – behoudens het gevoel van enkelingen – correct te zijn. Zulks houdt echter niet in dat een enkelband een gunst uitmaakt. Het staat als een paal boven water dat een enkelband straf uitmaakt. Niet de gevangenis, maar de vrijheid, is het uitganspunt in een democratie. Elke beknotting van die vrijheid is nadelig en brengt leed toe aan degene die het dient te ondergaan en ten aanzien van diens omgeving. Ook de enkelband brengt leed toe. Beeld je in hoe het zou voelen als jij vanaf morgen voor een periode van bijvoorbeeld anderhalf jaar met een enkelband dient rond te lopen en niet meer mag doen dan jou van bovenuit wordt toegelaten. Het toebrengen van leed, kan volgens mij niet als een gunst gezien worden. Ik zou jullie dan ook willen vragen om een steeds kritisch te zijn t.a.v. van uitspraken over “te lichte straffen” en deze talk mee te nemen in de vorming van uw mening over de enkelband."
Bronnen:
- Belevingsonderzoek, Luc ROBERT & Ellen STASSART KULeuven (afdeling strafrecht, strafvordering en criminologie),1999-2000, 18 onderzochte personen
- Belevingsonderzoek, Delphine VANHAELEMEESCH UGent (Vakgroep Criminologie, Strafrecht en Sociaal recht), 2010-2013, 74 onderzochte personen
Wat is snelrecht?
Wat zeggen de verkiezingsprogramma’s over snelrecht?
PVDA: De rechten van de verdediging moeten gewaarborgd blijven, zowel in burgerlijke als strafrechtelijke zaken. (…) Snelrecht kan, maar niet ten koste van het recht op verdediging.
Vooruit: Voor sommige misdrijven dringt een uiterst dringende straf zich op om effectief te zijn. Een late straf komt neer op geen straf. Daarom versnellen we het snelrecht. In elk arrondissement wordt hiervoor een specifieke kamer ingericht. We maken vaker gebruik van die snelrechtprocedure voor relschoppers, straatcriminelen en drugs- dealers. Ook wanneer het parket over alle bewijsstukken beschikt in dossiers van intrafamiliaal geweld, maken we snelrecht mogelijk. Op die manier worden straffe- loosheid en recidive vermeden.
Vlaams belang: de maximale toepassing van het snelrecht en een zo snel mogelijke uitvoering van alle opgelegde straffen;
N-VA: (…) Geen enkele daad van bedreiging of geweld tegen deze hulpdiensten mag onbestraft blijven. (…) Het spreekt voor zich dat deze aanpak enkel maar kan werken wanneer er binnen justitie ook daadwerkelijk voldoende mensen beschikbaar zijn om deze snelrechtprocedure effectief uit te voeren en de vervolgingen hieromtrent daadwerkelijk in stellen. (…) We zien erop toe dat de recent ingevoerde snelrechtprocedure waar we al jaren voor pleiten ook effectief wordt geïmplementeerd in de praktijk
Open VLD: Snelrecht moet de voorkeur krijgen om zaken zoals relschoppen, geweld tegen politie, “kleine criminaliteit” aan te pakken.
CD&V: Soms lijkt het alsof er steeds minder respect is voor de gedeelde publieke ruimte en voor elkaar. Mensen die hun afval bewust naast de afvalcontainers droppen in plaats van erin, drugscriminaliteit en gauwdiefstallen in de stationsomgevingen of amokmakers die bij de eerste zonnestralen de onweerstaanbare drang voelen om de recreatiedomeinen op stelten te gaan zetten... Het zijn jammer genoeg geen nieuwe fenomenen meer. Dergelijke overlast en kleine criminaliteit dragen bij aan een onveiligheidsgevoel op het openbaar domein. Dat is onaanvaardbaar. We nemen daarom verschillende om overlast in te dammen en effectief aan te pakken. De vernieuwde GAS-wetgeving gebruiken we optimaal om overlast op het openbaar domein aan te pakken. We breiden de lijst met gemengde inbreuken ook verder uit om straffeloosheid tegen te gaan. Dus: Bestraffing door gemeenten via Gemeentelijke Administratieve Sancties
Voor U: In ruil voor efficiënte werkmethodes, vereenvoudiging en performante werkmiddelen, mogen we van justitie en politie snelheid verwachten. (….) Maximaal 1 jaar voor strafrechtelijke zaken. (…) Slachtoffers van misdaad verdienen actie. Wie de samenleving verstoort met misdaad moet tijdelijk uit de samenleving worden verwijderd om de mensen te beschermen. Het wegwerken van de drempels voor de opname van criminelen in voorlopige hechtenis is aan de orde. Net zoals snelle procedures. Trage procedures zorgen voor straffeloosheid. Dit ondergraaft justitie. Gerechtigheid zorgt voor veiligheid. Dus: Algemene versnelling van de strafprocedure
Conclusie: Snelrecht leidt niet tot snel recht.
Knelpunten samengevat:
Hoe dan ook: voor alle betrokkenen organisatorisch huzarenstukje;
Geen kennis van psysociale context dader => geen passende bestraffing
Risico op teruggrijpen naar gevangenisstraf
Rechten van slachtoffers in gevaar – vertraagd herstel
Groot risico dat rechters zaken terug naar af sturen, om via gewone weg te worden behandeld – trager recht?
Bestaande snelrechtsystemen niet succesvol …
Oplossingen?
A. BLOCH (Panopticon 1992) en K. VAN CAUWENBERGHE (Orde van de dag 1998): “snelrecht of sneller recht”
Sneller recht:
Technisch en organisatorisch: geïntegreerde digitale processtroom van strafonderzoek tot de rechter
Strafprocedure: procedures op maat van de (ernst van) misdrijven
Deformalisering in functie van het strafniveau – Gerechtelijk onderzoek en rol onderzoeksrechter? - Beperken van schriftelijke argumentatie?
Zaak bij strafrechter na maximale termijn vrijheidsberoving (NL: 110 dagen)?
Voor kleinere misdrijven: terugkeer naar vrederechter als politierechter en politiecommissaris als OM?
Strafwet: “ontwetten”, minder kwalificaties, verzwarende omstandigheden, enz …
Meer vertrouwen in het rechterlijke beoordelingsvermogen
Conclusie: Terugschroeven naar een pre-crisis situatie? => Politiek momentum voor decarceratie
"Om te zorgen dat zowel cipier als gedetineerde niet wordt blootgesteld aan sociale schade is “decarceratie”, het ‘ontvolken’ van de gevangenissen door in te zetten op sociale maatregelen essentieel. Hoewel we kunnen streven om terug te bewegen naar een pre-crisis toestand, zijn wij als experten nog steeds lang niet klaar met onze zoektocht naar een sociaal rechtvaardig strafrecht. Wel geeft deze crisis ons de mogelijkheid, misschien zelfs politiek momentum, om radicaler, als in meer grond-oorzaakgericht te gaan kijken naar de problemen die wij hier richten. Toch is hier een mentaliteitsshift voor nodig, en begint dit bij de allocatie van degelijke informatie bij zowel het electoraat als bij de beleidsmaker en politieker. "
Bronnen:
- Beyens, K., Snacken, S., & Eliaerts,(1993). Barstende muren. Overbevolkte gevangenissen: omvang, oorzaken en mogelijke oplossingen. Kluwer, Gouda Quint: Antwerpen, Arnhem.
- Davis, A. Y. (2011). Are prisons obsolete?. Seven stories press.
- Daems, T. (2009). Gapen bij de gapende kloof. Strafbeleid, gevangeniswezen en de weergekeerde stilte rond de legitimiteitscrisis van de vrijheidsstraf.
- Daems, T. (2014). Van Lejeune tot Turtelboom: zoeklicht op de strafuitvoering. In Exit gevangenis? De werking van de strafuitvoeringsrechtbanken en de wet op de externe rechtspositie van veroordeelden tot een vrijheidsstraf.
- Decorte, T., Jespers, R., Petintseva, O., & Tuteleers, P. (2016). Misdaad en straf vandaag : manifest voor kritische criminologie. EPO - VUB
- Press. Garland, D. (1997). The punitive society: Penology, criminology and the history of the present. Edinburgh Law Review, 1(2), 180-199.
- Goffman, E. (1961). Asylums: Essays on the social situation of mental patients and other inmates. AldineTransaction. Laclau, E., & Mouffe, C. (2014). Hegemony and socialist strategy: Towards a radical democratic politics (Vol. 8). Verso Books.
- Maes, E. (2023). Feministische criminologie en strafrechtelijke complicity. Tijdschrift over Cultuur & Criminaliteit, 13(3), 66–87. https://doi.org/10.5553/TCC/221195072023013003004
- Pali, B., & Sten, M. K. (2011). Dangerous liaisons?: A feminist and restorative approach to sexual assault. Temida, 14(1), 49-65.
- Vitale, A. S. (2021). The end of policing. Verso Books.
- Spiegeleer, E. W., Jasper De, & Spiegeleer|, |Evert Wouters| Jasper De. (2024, mei 2). Veroordeelde Dimitri Gorris doet boekje open over stakingsregime in Leuven-Centraal: “Het gaat hier één van deze dagen nog ontploffen, let op mijn woorden”. hln.be. https://www.hln.be/leuven/veroordeelde-dimitri-gorris-doet-boekje-open-over-stakingsregime-in-leuven-centraal-het-gaat-hier-een-van-deze- dagen-nog-ontploffen-let-op-mijn-woorden~a1f46b1c/
- VRT NWS (16:50+02:00). Gevangene in Haren getuigt hoe het er achter de tralies aan toegaat tijdens staking: ‘24 uur op 24 in cel, geen wandeling, geen bezoek’. vrtnws.be. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/04/02/gevangene-in-haren-getuigt-over-staking/
