Op 14 november was het in de Krook in Gent verzamelen geblazen voor de lancering van het themanummer over klimaat en mensenrechten van het Tijdschrift voor Mensenrechten (TvMR), tevens de eerste editie van Human Rights @ De Krook. Ter gelegenheid hiervan werd een cruciaal onderwerp in de spotlight gezet: de relatie tussen de strijd voor het klimaat en die voor mensenrechten. Valerie Del Re (directeur Greenpeace Belgium) en Kati Verstrepen (voorzitter Liga voor Mensenrechten) tekenden present om zich door Laurens Lavrysen (hoofdredacteur TvMR) aan de tand te laten voelen over waar de prioriteiten van klimaat- en mensenrechtengroepen gelijklopen, of waar ze elkaar soms – althans op het eerste zicht – wind uit de zeilen nemen.

Want hoe zien beide gasten de (potentiële) relatie tussen mensenrechten en de klimaatstrijd? Volgens Kati Verstrepen is een gezond klimaat in ieder geval een noodzakelijke basis voor de realisatie van mensenrechten. Want wat heb je aan dat laatste wanneer het fundament, een leefbaar klimaat, er niet meer is? Wat heb je aan een recht op gezondheid, woonst of onderwijs, als onze omgeving onleefbaar is geworden? Verstrepen concludeerde daaruit dat het klimaat ook steeds een belangrijker vraagstuk zal worden binnen de werking van de Liga.

Bovendien blijken zij die opkomen voor het klimaat en zij die opkomen voor mensenrechten op dezelfde hindernissen te stoten. Zo stelde Verstrepen dat beide groepen moeten werken met beperkte middelen. Del Re voegde daaraan toe dat ze vaak geconfronteerd worden met complexe, structurele problemen, waarvoor geen pasklare oplossingen bestaan, en dat ze tegen de stroom (en de gevestigde machten) in moeten inzwemmen. Alvast Greenpeace ijvert daarom voor het verleggen van de globale machtsbalans.

Dat ze met dezelfde obstakels geconfronteerd worden, maakt het natuurlijk bijzonder interessant om te leren uit elkaars tactieken. Eén daarvan is strategic litigation, het doordacht voorleggen van bepaalde vraagstukken aan de rechter. Mensen- en burgerrechtengroepen hebben daar al meer ervaring mee, maar intussen is de strategie ook opgepikt door de klimaatbeweging. En dus wierp de moderator de sprekers Urgenda voor de voeten: want wat is volgens hen het potentieel van dergelijke klimaatzaken?

Kati Verstrepen duidde zowel de voor- als de nadelen. Zo verlopen de rechtsprocedures volgens haar traag en komen ze altijd te laat (iets wat mogelijk inherent is aan het recht, voegt ze eraan toe). De Belgische overheid haalt overigens alles uit de kast om het proces te vertragen, aldus Verstrepen, door onder andere gebruik te maken van de rigide Belgische taalregelgeving. Ook had de voorzitter van de Liga oor voor zij die bezorgd zijn over de scheiding der machten: is het wel de taak van rechters om dit soort politieke beslissingen te nemen, zelfs wanneer parlement en regering in gebreke blijven? Daartegenover staat, zo vulde Verstrepen aan, dat de klimaatzaken publiciteit opwekken voor de klimaatbeweging, en op die manier mobiliserend kunnen werken. Ze kunnen bovendien, zo vulde een toeschouwer in de zaal aan, een trigger zijn voor de overheid om een klimaatbeleid uit te denken, zoals in Nederland nu lijkt te gebeuren.   

Een andere uitdaging die klimaat- en mensenrechtengroepen delen, zo haalden beide sprekers aan, is dat ze vaak moeten terugvallen op individuele burgers die zich verenigen – the force of  numbers. Daarop wilde de moderator weten of beide bewegingen zich dan wel optimaal organiseren, of er toch nog betere samenwerking nodig is om de klimaatcrisis aan te pakken. Kati Verstrepen stelde dat het in ieder geval – gelet op het belang van het milieu en klimaat voor de bescherming van mensenrechten – het doel moet zijn om complementair te werken, en dat beide verenigingen complementaire expertise in huis hebben.

Beide sprekers klaagden wel aan dat de ruimte voor activisme – hoewel ze nog relatief groot is  - alsmaar verkleint. Valerie Del Re ziet een trend: in Centraal-Europa krijgen activisten het al langer zwaar te verduren, een tendens die zich nu ook hier voortzet. Verstrepen beaamt dat, en vult aan dat een verzwakt middenveld het opkomend ‘majoritarianism’ alsmaar moeilijker kan corrigeren. Het is, aldus Del Re, aan mensenrechtengroepen om die ruimte te bewaken. Dat kunnen ze doen door de rechten van activisten te beschermen, bijvoorbeeld wanneer ze in aanraking komen met de politie. Naarmate klimaatactivisten meer gedemoniseerd worden – recent vond de term ‘klimaatterroristen’ zijn ingang – en alsmaar zwaarder tegen hen wordt opgetreden, kunnen (of moeten?) mensenrechtenbeschermers een grotere rol gaan spelen.

Beide sprekers toonden zich ook bezorgd over de selectiviteit van de kritiek waarmee klimaatactivisten te maken krijgen. Het is toch opvallend, zo stelde Del Re, dat sommige beleidsmakers klimaatspijbelaars harder aanpakken dan ‘belastingspijbelaars’. Verstrepen stelde daarop voor om eens te bekijken of er niet zoiets bestaat als een recht op spijbelen, zoals werknemers het recht hebben om het werk neer te leggen. Del Re sloot af met een positieve noot: hoewel ze op veel tegenwind stoten en verandering nu eenmaal tijd vraagt, mag de impact van de klimaatspijbelaars niet onderschat worden. Ze bepalen het discours en dringen door tot in de hoogste echelons van de macht. Zo stelt de nieuwe Europese Commissie een Green Deal als prioriteit – al blijft het natuurlijk afwachten hoever ze durven en kunnen gaan, aldus Del Re.

Aan het einde van het debat vuurde het publiek ook nog enkele prikkelende vragen af, zoals over het potentieel van groepsrechten (de ‘Global Commons’), rechten voor de natuur of het potentieel van procedures bij internationale hoven. En zoals verwacht doken ook hier de gele hesjes op. Want hoe zien beide sprekers een snelle klimaattransitie die ook rechtvaardig en sociaal is? Verstrepen wees er op dat dergelijke spanningsvelden tussen rechten, in dit geval tussen mobiliteit en gezondheid, eigen is aan het mensenrechtendebat. De ervaring die mensenrechtengroepen hebben met het zoeken naar een evenwicht, kan ook in dit geval helpen. Del Re vulde aan dat Greenpeace dat ook al expliciet doet, door het sociale aspect binnen te brengen in haar werking (onder andere door armoedeverenigingen in haar besluitvorming te betrekken). Niettemin is het een moeilijke oefening, omdat het hele economische systeem uitgaat van groei – iets wat vanuit klimaatperspectief waarschijnlijk niet vol te houden is.  

Ook werden vragen gesteld bij de tekortkomingen waar verschillende democratische modellen op stuiten in het bestrijden van de klimaatcrisis. Zouden we toch niet beter af zijn met een sterk leider, die orde op zaken stelt? Kati Verstrepen stelde plagend dat ze weinig sterke leiders kent die respect tonen voor mensenrechten. Beide sprekers zetten daarom in de verf dat het doel eerder moet zijn om de democratische ruimte te gebruiken die we hebben. De uitdaging bestaat er in om politici een incentive te geven om mee te werken; dat ze stelselmatig verwijzen naar (meestal een gebrek aan) draagvlak, toont dat ze wel degelijk bezig zijn met wat de massa wil. Bovendien, zo vult Verstrepen aan, moeten we de democratie zuiver houden: in bepaalde democratische systemen is de invloed van grote donoren (die vaak ook bij de grootste vervuilers zijn) te groot. Del Re voegde eraan toe dat die boodschap niet gelezen moet worden als de demonisering van het bedrijfsleven. Integendeel, zo stelde ze, ze ziet veel goede intenties bij ondernemers en werkgevers – die stilaan ook doorkrijgen dat er geen plan(eet) B is. En als dat niet werkt, voegt iemand uit de zaal toe, kunnen we nog steeds andere, meer gedurfde hervormingen van de democratie uitproberen, zoals de participatieve ideeën van onder andere David Van Reybrouck naar voren schuift.  

Herbeluister het panelgesprek op de website van de Krook.

Meer info over de lezingenreeks HumanRights@DeKrook vind je op de website van het Human Rights Centre van de Universiteit Gent.

Het Tijdschrift voor Mensenrechten wordt uitgegeven door de Liga voor Mensenrechten. In de Liga-shop kan je je abonneren op het TvMR of het themanummer rond klimaat en mensenrechten afzonderlijk bestellen.

Tags:

EVENEMENT TVMR

Reageer

Reacties worden gemodereerd. Onaanvaardbare inhoud wordt niet gepubliceerd.