Om mij heen in het restaurant zaten in het schaarse licht aan kleine tafeltjes verliefde stelletjes twee aan twee. Hun gezichten lichtten spookachtig op. Ze waren allemaal met hun iPhone bezig! Waren zij soms bang voor intimiteit? Ik ben er al een tijdje achter dat mensen tegenwoordig zo verslaafd zijn aan communicatie dat ze volslagen langs elkaar heen leven.

Op de terugweg naar mijn hotel passeerde ik dure designwinkels. Wat al die interieurs in de etalages gemeenschappelijk hadden, was dat ze eruitzagen alsof het openbare ruimtes waren. Niks geen warmte en gezelligheid. De keukens leken meer geschikt voor openhartoperaties dan om een eitje te bakken en de woonkamers zagen eruit als hotellounges. Is de moderne mens bang voor intimiteit?

In mijn bed dacht ik aan de kersttoespraak van klokkenluider Edward Snowden. Hij zei: ‘Een kind dat vandaag geboren wordt, groeit op zonder notie van wat privacy is, het zal nooit weten wat het betekent om een privémoment te hebben, een gedachte die niet is opgenomen en geanalyseerd. Dat is een probleem. Want privacy is belangrijk. Privacy stelt je in staat te bepalen wie je bent en wie je wilt zijn.’

Zou hij dan niet begrijpen dat de moderne mens misschien helemaal niet in privacy is geïnteresseerd? Mensen praten keihard in hun telefoons zodat iedereen hen kan horen en ze zetten hun leven op Facebook. Ze willen niet alleen zijn! Ze willen niet met rust gelaten worden!

Snowden roept in zijn speech op tot verzet tegen grootschalige afluisterpraktijken door overheden. ‘Samen kunnen we een betere balans vinden, een einde maken aan de afluisterpraktijken en de overheid eraan helpen herinneren dat, als ze echt wil weten hoe het met ons gaat, vragen goedkoper is dan spioneren.’

Wat is eigenlijk het probleem met afluisterpraktijken? Er gaat het verhaal van Joseph Luns, de oud-secretaris-generaal van de Navo, die tijdens de Koude Oorlog naar Rusland ging met zijn vrouw. Toen ze ’s avonds naast elkaar in bed lagen, wist Luns zeker dat hij werd afgeluisterd. Hij zei hardop dat hij hoopte dat hij bij zijn afscheid een paar grote potten kaviaar zou krijgen, en de volgende dag bij het afscheid kreeg hij ze ook. Waar het om gaat: als je weet dat je wordt afgeluisterd, kun je daar ook handig gebruik van maken. En ook: wie zegt dat degene die wordt afgeluisterd de waarheid spreekt?

Een Engels kunsttijdschrift vroeg me kort geleden een essay te schrijven over de conceptuele kunstenaar Stanley Brouwn, die op openingen nooit verschijnt en in publicaties onzichtbaar blijft. Het idee was dat ik naar hem op zoek zou gaan. Terwijl ik opzoekingen deed, vond ik een paar vage portretfoto’s van hem uit de jaren zestig op internet. Ik schaamde me ervoor dat ik die foto’s had gevonden en betrapte mezelf erop dat ik helemaal niet wil weten wie hij is. Uit een diepgaand respect voor zijn artistieke keuze om onzichtbaar te blijven. Uit eerbied ook voor het concept privacy, dat in onze tijd aan een dramatische uitholling onderhevig is.

Privacy verdwijnt uit onze wereld niet alleen omdat overheden, bedrijven en burgers zo onbeschaamd nieuwsgierig zijn, maar ook omdat individuen in het tijdperk van Facebook, Instagram, en talkshows waarin de ziel op tafel moet, helemaal geen privacy meer willen.

In de 21ste eeuw lijkt privacy op een angstaanjagende gevangenis waarin je gedwongen bent rond te wentelen in je eigen eenzaamheid. Het wordt gezien als een vorm van niet meer bestaan. We laten onszelf aan iedereen zien en willen geen moment uit het oog verloren raken, om vooral niet alleen te hoeven zijn.

Misschien moet ik het anders zien en gaat het om een nieuwe revolutionaire manier van denken. Een spiritueel besef dat niemand je ooit je privacy kan afnemen. Hoezeer je ook afgeluisterd wordt of door andere mensen bekeken, je privacy kunnen ze je nooit afnemen, want die zit veilig diep vanbinnen.

Oscar van den Boogaard is schrijver en artistiek directeur van het Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Gent. Zijn column verschijnt elke dinsdag.