73 jaar Verenigde Naties - wat betekent de VN voor jouw mensenrechten?
20 oktober 2021
Op 24 oktober vieren we elk jaar de Dag van de Verenigde Naties. Maar wat betekent de internationale organisatie voor de mensenrechten?
Dit najaar zijn er twee belangrijke dagen voor de mensenrechten. Zo is het op 24 oktober 2021 Dag van de Verenigde Naties. Op die dag trad in 1945 het Handvest van de Verenigde Naties in werking. Daarnaast vieren we op 10 december Dag van de Rechten van de Mens. Op die dag in 1948 namen de VN de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens (UVRM) aan. Het is ook rond die dag dat de Liga al dertig jaar de Prijs voor Mensenrechten uitreikt aan een persoon of organisatie die zich dat jaar verdienstelijk heeft gemaakt voor de mensenrechten.
De Verenigde Naties en mensenrechten gaan hand in hand. De VN is mede ontstaan als reactie op de grove mensenrechtenschendingen die plaatsvonden tijdens Wereldoorlog II. Het VN-Handvest vermeldt dan ook uitdrukkelijk dat het naleven en bevorderen van de mensenrechten moet worden nagestreefd. De Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens (UVRM) werd in 1948 binnen de VN aangenomen en was zelfs een van de eerste echte mensenrechtenteksten. Op deze Verklaring zijn later vele andere mensenrechtenteksten gebaseerd die we vandaag de dag kennen, zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
De VN gaf niet enkel het startschot voor de mensenrechten. De organisatie is nu nog steeds een van de belangrijkste spelers in het mensenrechtenlandschap. Maar wat kan de VN precies voor jou betekenen wanneer je mensenrechten zijn geschonden?
Om effectief te kunnen optreden tegen mensenrechtenschendingen, moet je natuurlijk eerst weten waar je deze rechten kan vinden. In 1948 ondertekenden de leden van de VN de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. Dit is de eerste keer dat mensenrechten universeel erkend werden. Het UVRM is slechts een verklaring, dus in principe kan je niet naar de rechter stappen om het UVRM af te dwingen. Daarom zijn er ook verdragen nodig, die wel juridisch afdwingbaar zijn. De mensenrechten uit de Verklaring werden dan ook in 1961 opgenomen in het Internationaal Verdrag voor Burgerlijke en Politieke Rechten en het Internationaal Verdrag voor de Economische, Sociale en Culturele Rechten.
Binnen de VN zijn er daarnaast nog vele andere mensenrechtenverdragen die zich meer toespitsen op specifiekere zaken. Zo zijn er onder andere het Internationaal Verdrag voor de uitbanning van alle vormen van vrouwendiscriminatie, het Internationaal Verdrag voor de rechten van het kind en het Verdrag inzake rechten van personen met een handicap. België heeft alle VN-mensenrechtenverdragen geratificeerd, met uitzondering van het Internationaal Verdrag betreffende de bescherming van de rechten van alle migrerende arbeiders en hun familieleden.
Vele van deze internationale verdragen werken direct door in de Belgische rechtsorde. Zo wordt het aanvaard dat je het Internationaal Verdrag voor Burgerlijke en Politieke Rechten en grote delen van het Kinderrechtenverdrag voor een Belgische rechtbank kan inroepen. Indien je zaak niet slaagt voor een Belgische rechter, kan je daarna eventueel terecht bij een VN-klachtenmechanisme.
De meeste van deze specifieke VN-mensenrechtenverdragen hebben een bijhorend Comité dat toezicht houdt op de implementatie van het desbetreffende verdrag door de lidstaten. Deze Comités bestaan uit onafhankelijke experts in de materie die door het Verdrag wordt beschermd. Voor bijvoorbeeld het Internationaal Verdrag voor Burgerlijke en Politieke Rechten is dat het Mensenrechtencomité en voor het Internationaal Verdrag voor de rechten van het kind is dit dan het Comité voor de Rechten van het Kind. Als individu kan je bij de meeste van de toezichthoudende comités een klacht indienen indien je eigen mensenrechten of deze van iemand anders geschonden werden door de Belgische staat.
Vele van deze comités gaan daarnaast ook meer proactief te werken. Ze brengen bijvoorbeeld General Comments uit rond bepaalde artikelen van het Verdrag waarover ze toezicht houden. Op die manier ondersteunen de Comités de lidstaten in hoe ze die verdragen moeten interpreteren en implementeren. Zo bracht het Kinderrechtencomité recent een General Comment uit over de invulling van kinderrechten in een digitale omgeving, of publiceerde het ECOSOC Comité een General Comment rond het gelijkwaardig genieten van wetenschappelijke vooruitgang als deel van economisch, sociale en culturele rechten.
Daarnaast vragen deze Comités aan de lidstaten om op gezette tijdstippen te rapporteren over hoe zij de internationale verdragen waar ze lid van zijn uitvoeren. De lidstaat moet dan telkens een rapport indienen, waarop nationale mensenrechteninstituten – zoals UNIA en het FIRM – en allerlei organisaties hun reactie kunnen geven. Af en toe brengen deze Comités ook een bezoek aan de lidstaten, om rechtstreeks te kunnen praten met beleidsmakers en middenveld en zo goed zicht te krijgen op de mensenrechtensituatie. Als het alle nuttige informatie verzameld heeft, doet het relevante Comité dan aanbevelingen aan de lidstaat om zo het Verdrag beter te kunnen implementeren en de mensenrechten beter te beschermen. Recent kreeg België van het VN Comité tegen Foltering bijvoorbeeld de aanbeveling om nuttiger statistieken rond politiegeweld te verzamelen en daar racisme en discriminatie in mee te nemen; om een registratieplicht in te voeren voor identiteitscontroles door politie; en om alle Belgische kinderen en moeders die nog steeds vastzitten in Noord-Irak en Syrië te repatriëren. Benieuwd welke Comité België binnenkort zullen evalueren? Unia houdt een nuttige lijst bij op haar website.
De VN heeft nog een heel aantal andere instellingen en organisaties die de staat van de mensenrechten in de wereld willen versterken.
Het Bureau van de Hoge Commissaris voor Mensenrechten (OHCHR) heeft de primaire verantwoordelijkheid voor mensenrechtenactiviteiten binnen de VN. Zij onderzoeken de status van de mensenrechten in verschillende landen en publiceren hierover rapporten.
De Mensenrechtenraad (UNHRC) houdt zich bezig met wereldwijde bescherming en het promoten van mensenrechten. De Mensenrechtenraad heeft net als de toezichthoudende comités bij de mensenrechtenverdragen een klachtenprocedure voor individuen. Ook hier kan je klacht indienen tegen een staat als je meent slachtoffer geworden te zijn van mensenrechtenschendingen door die staat. Voor je een klacht kan indienen bij de Mensenrechtenraad, moet je wel eerst alle nationale middelen hebben uitgeput. Dit wil zeggen dat je eerst bij de rechtbanken van je eigen land moet proberen om je klacht gehoord te krijgen. De klachtenprocedure bij de Mensenrechtenraad is confidentieel. Alle documentatie die de partijen verstrekken en het proces zelf worden dus niet openbaar gemaakt voor het brede publiek. Bovendien kan je verzoeken dat je identiteit niet wordt bekendgemaakt aan de staat waartegen je de klacht indient.
In tegenstelling tot de toezichthoudende comités kan een klacht bij de Mensenrechtenraad tegen elke lidstaat worden ingediend, onafhankelijk of die staat een bepaald verdrag heeft geratificeerd.
De Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen (UNHCR), het VN Vluchtelingenagentschap, ijvert in het bijzonder om de mensenrechten van vluchtelingen en asielzoekers te waarborgen. Zij bieden onder andere ondersteuning bij hervestiging en bij integratie in het asielland. Hun site biedt ook antwoord op specifieke vragen van vluchtelingen en asielzoekers die zich in België bevinden.
Ook de VN-Veiligheidsraad kan zich bezighouden met zware mensenrechtenschendingen. Deze doen zich vaak voor in conflictgebieden. Zij kan een opdracht tot wapenstilstand uitvaardigen of kan een VN-vredesoperatie sturen om zo de mensenrechten ter plekke te waarborgen.
Naast de hierboven genoemde verdragen en organen die specifiek focussen op mensenrechten, spelen mensenrechten uiteraard steeds een rol in het beleid en de activiteiten van de VN, ook bij de organen die op het eerste zicht niet met mensenrechten bezig zijn. Hier vind je nog meer informatie over de VN, die specifiek betrekking heeft op België.
Reacties worden gemodereerd. Onaanvaardbare inhoud wordt niet gepubliceerd.
