“We tellen 33 collectieve gratiemaatregelen sinds 1831, waarbij telkens enkele honderden gevangenen vrijkwamen. Het was een elegante manier om de overbevolking beheersbaar te maken.”

Jos Vander Velpen en Marc Tassier vragen humanere aanpak van het gevangenisbeleid. Jos Vander Velpen is voorzitter van de Liga voor Mensenrechten. Als advocaat is hij gespecialiseerd in mensenrechten en internationaal humanitair recht. Marc Tassier is bestuurslid van de Liga voor Mensenrechten.

Vandaag licht minister van Justitie Stefaan De Clerck zijn 'Masterplan 2008-2012 voor een gevangenisinfrastructuur in humane omstandigheden' toe. Is het bouwen van nog meer cellen zinvol of niet? En wat is er tegen een collectieve gratie? De Liga voor Mensenrechten stelt bij monde van Jos Vander Velpen en Marc Tassier alvast dat 'de minister van Justitie een collectieve gratiemaatregel moet overwegen'.

Het staat op de uitnodiging van de minister van Justitie: 'Prison Make', gespeld met hoofdletters en een knipoog naar de populaire tv-serie Prison Break. Leuke woordspeling. Vast en zeker. Maar toch. Minister De Clerck geeft toe dat "de leefomstandigheden in de overbevolkte gevangenissen onverantwoord zijn, zowel voor de gedetineerden als het personeel". Voor hem zit er maar een ding op: nieuwe gevangenissen bouwen en oude gevangenissen verbouwen. "Als burgemeester heb ik zeven bruggen gebouwd. Dus zal het mij ook wel lukken om zeven nieuwe gevangenissen neer te zetten", zei de minister onlangs met enige trots. Voortvarendheid of misplaatst optimisme? Of allebei?

Een terugkerend probleem

Als weldenkend mens zou de minister onderhand moeten weten dat het bouwen van gevangenissen minstens vier jaar of meer in beslag neemt en bovendien de schatkist een pak geld kost. Erger nog, overbevolking zal een terugkerend probleem blijven zolang de echte pijnpunten niet worden aangepakt. Waarover spreken we dan? Het feit dat iemand zelden beter wordt van een gevangenisstraf, getuige de hoge recidivecijfers; het overdadig gebruik van de voorlopige hechtenis (bijna een kwart van de 10.000 gevangenen zit in voorhechtenis); de verharding van het strafklimaat; de zware voorwaarden die de strafuitvoeringsrechtbanken vaak stellen aan een invrijheidstelling en last but not least het negeren van de maatschappelijke oorzaken van criminaliteit.

Wij zijn voorstander van taakstraffen en uitbreiding van het elektronisch toezicht (1.000 wachtenden voor u!). Ze voorkomen dat veroordeelden worden afgesneden van gezin en werk, en bij vrijlating vaak ook geen dak meer boven hun hoofd hebben. De hoop dat daardoor de druk op de overbevolking in de gevangenissen zou kunnen worden verminderd, bleek evenwel ijdel te zijn. We kunnen er dus niet omheen: de overbevolking blijft toenemen. Meer dan 10.000 gedetineerden voor hooguit 8.400 bedden. Menigeen schrok van de beelden van een recente Panorama-uitzending: gevangenen die op een matras op de grond slapen, hun behoefte doen terwijl medegevangenen ontbijten, enzovoort.

Toch zeggen beelden niet alles. Irritaties en spanningen lopen hoog op. Vechtpartijen, ruzies, zelfmoordpogingen, depressies zijn schering en inslag. Kortom, de tenuitvoerlegging van de gevangenisstraffen lijkt meer en meer te voldoen aan de criteria die het Europees Hof voor de Rechten van de Mens gebruikt om sobere detentieomstandigheden als onmenselijk of 'vernederend' te kwalificeren. Het betekent dat België kans maakt te worden veroordeeld wegens het schenden van artikel 3 EVRM. Natuurlijk komen er dus vroeger of later vodden van. Het is alleen een kwestie van tijd voor de boel ontploft. Er moet iets gebeuren. Liefst onmiddellijk. Er zit niks anders op.

'Softe aanpak'

De minister van Justitie moet een collectieve gratiemaatregel overwegen. Artikel 110 van de Grondwet verleent de Koning het recht ingeval van uiterste nood straffen te verminderen. Onlangs oordeelde minister De Clerck terecht dat het genadesysteem "aansluit bij een coherente strafuitvoeringspolitiek, waarin de sanctie maximaal aan de toestand van de veroordeelde is aangepast teneinde het risico op recidive te verminderen". Tegenstanders van dit genaderecht noemden collectieve gratie verontwaardigd 'een maatregel uit het ancien régime.' Hoezo? We tellen 33 collectieve gratiemaatregelen sinds 1831, waarbij telkens enkele honderden gevangenen vrijkwamen, uitgenomen mensen die tot levenslang waren veroordeeld, geïnterneerden en personen in voorhechtenis. De aanleiding was meestal een feestelijke gebeurtenis zoals 150 jaar onafhankelijkheid, het huwelijk van prinses Astrid, het pausbezoek in 1985. Tot de Dutroux-affaire in 1996 zagen diverse democratische partijen, van links naar rechts, geen graten in collectieve gratie. Het was een elegante manier om de overbevolking beheersbaar te maken.

Koning Boudewijn paste de collectieve gratie niet minder dan 15 maal toe, de laatste maal in 1993 naar aanleiding van het Belgische voorzitterschap van de Europese Unie. Dat we sindsdien geen collectieve gratie meer kennen heeft vooral met één man te maken: Marc Dutroux. Wat de tijdgeest niet vermag.

Sinds Dutroux zijn onderwerpen als een menswaardige behandeling van gedetineerden moeilijk verkoopbaar. Een deel van de publieke opinie zet zich dan ook af tegen een 'softe' aanpak, zodat beleidsmakers volop mikken op 'een geloofwaardige strafuitvoering'. Mogen we hen herinneren aan de aanbeveling van een oude hoogleraar: "Ons strafrecht zal humaan zijn of niet zijn".

13/05/2009

Wil je mee discussiëren over het voorstel voor een collectieve gratiemaatregel? Ben je voor of tegen en waarom?
Surf naar het Liga-forum en geef je mening!

Tags:

ARCHIEF PERSBERICHTEN PUBLICATIES STANDPUNTEN

Reageer

Reacties worden gemodereerd. Onaanvaardbare inhoud wordt niet gepubliceerd.