Vandaag lanceren we, samen met onze Franstalige zusterorganisatie Ligue des Droits Humains, een open brief gericht naar onze parlementsleden waarin we hen oproepen om snel werk te maken van een goede pandemiewet die onze grondrechten blijvend moet beschermen, ook in tijden van crisis.

De brief werd gepubliceerd in De Standaard en Le Soir en werd mee ondertekend door een aantal grondwets- en mensenrechtenspecialisten. Ook u kunt onze oproep kracht bij zetten door onze open brief mee te tekenen.

Beste parlementsleden, 

Ondertussen is het twee weken geleden dat de Brusselse kortgedingrechter besliste dat de huidige coronamaatregelen geen wettelijke basis hebben en dat die basis er moet zijn binnen de dertig dagen. Het hoger beroep dat werd aangetekend door de Minister werd maandag gepleit en ten laatste op 30 april a.s. wordt de uitspraak verwacht. Net voor het verstrijken van de termijn van dertig dagen dus.

Tijdens de hoorzittingen over het voorontwerp van pandemiewet in het parlement, nog voor de uitspraak van de kortgedingrechter, bleek dat de bevraagde experten het er over eens zijn dat het voorliggende voorontwerp niet voldoet.

Onafhankelijk van wat de rechter in beroep beslist, is het hoog tijd voor het parlement om werk te maken van een goede pandemiewet. Hier wordt namelijk geschiedenis geschreven. Het huidige voorontwerp maakt het immers mogelijk dat onze Grondwet geschorst wordt tijdens een langdurige crisis. Dat zou niet alleen expliciet ongrondwettig zijn, maar bovenal een historische fout. De Belgische pandemiewet moet een ambitieuze wet zijn. Deze wet moet een voorbeeld worden van hoe bescherming van grondrechten en een adequate reactie op een pandemie hand in hand gaan. Wij zijn er namelijk van overtuigd dat respect voor onze grondrechten de enige manier is om een gedragen beleid te voeren tijdens een langdurige crisis. Transparantie is daarbij cruciaal. Die transparantie is niet enkel een hoeksteen van de rechtstaat, het is ook noodzakelijk om de betrokkenheid en motivatie van de bevolking langdurig op peil te houden. Een goede pandemiewet is absoluut in ieders belang.

Uiteraard dragen wij daar graag aan bij. We analyseerden de tussenkomsten van de verschillende experten tijdens de hoorzittingen en kwamen tot de conclusie dat een aantal elementen zeker in zo’n pandemiewet moeten verankerd zitten:

Ten eerste moet afgestapt worden van de huidige werkwijze van de Ministeriële Besluiten. Onze grondwet heeft nooit toegelaten dat één minister de bevoegdheid kon krijgen om verordenend op te treden, laat staan om onze grondrechten in te perken. Bovendien voorziet de Grondwet er in dat grondrechten enkel bij wet kunnen worden beperkt. Dat geldt ook wanneer het gaat over gegevensbescherming: het verzamelen van nieuwe gegevens voor nieuwe doeleinden of het creëren van nieuwe databanken kan niet zonder parlementair debat.

Dat brengt ons bij het tweede cruciale element: de betrokkenheid van het parlement moet duidelijk verankerd worden in de nieuwe pandemiewet. Die is uiterst belangrijk, ook in tijden van crisis. Wanneer potentieel grondrechten worden beperkt, verzekeren jullie dat de bevolking hier ook een stem in kan krijgen én toezicht kan uitoefenen op de beslissingen die werden genomen. Deze controle slaat niet alleen op de wijze waarop beslissingen worden genomen, maar ook op de motivering ervan.  Controle of goedkeuring achteraf volstaat niet. Het moet aan jullie toekomen om te beslissen of we met een epidemische noodtoestand te maken hebben en om het kader te scheppen waarbinnen de regering maatregelen kan nemen.

Het is verder zeer positief dat er grote waarde wordt gehecht aan experten en wetenschappelijke adviezen in het uitstippelen van beleid. De pandemiewet moet er wel over waken dat ook deze werkwijze transparant blijft. Zo zou de wet ook in criteria voor het vormgeven van adviesorganen, voor de selectie van experten, voor het waarborgen van hun onafhankelijkheid en het uitsluiten van belangenconflicten moeten voorzien. Bovendien moet er gecommuniceerd worden wie deel uitmaakt van de adviesorganen en waarom. Daarnaast moeten de adviezen – en niet enkel de cijfers – bekend gemaakt worden, zoals dat ook gebeurt in andere landen.

Er mag daarnaast niet lichtzinnig beslist worden dat het advies van de Afdeling Wetgeving van de Raad van State niet gevraagd moet worden om redenen van hoogdringendheid. We moeten snel kunnen schakelen maar omdat het hier potentieel om ernstige beperkingen van grondrechten gaat, is het van groot belang om het advies van de afdeling Wetgeving in te winnen. Het is bovendien in ieders belang dat de maatregelen juridisch solide zijn, ook voor de overheid zelf, zodat het crisisbeleid niet achteraf onderuit kan worden gehaald.

Ook tijdens een crisis moet de burger beroep kunnen doen op de rechterlijke macht, zowel voordat maatregelen genomen worden als erna. 
Wanneer de maatregelen wetten worden, zullen eventuele beroepen bij het Grondwettelijk Hof ingeleid worden. Aangezien er voor dit Hof geen procedure in uiterst dringende noodzakelijkheid mogelijk is, dit in tegenstelling tot de Raad van State, kan dit potentieel de rechtsbescherming voor de burger verzwakken. Toch hoeft dit niet neer te komen op een keuze tussen de twee hoogste rechtscolleges van ons land. Experten schoven al creatieve oplossingen naar voor tijdens de hoorzittingen. Het is aan het Parlement om deze verder uit te werken. 

Het voorontwerp opende vervolgens de mogelijkheid om allerlei gegevens te verzamelen en databanken te kruisen om een eventuele crisis het hoofd te bieden. Over welke gegevens het gaat en hoe men die wil gaan gebruiken, daar bleef het voorontwerp stil over. Die vage, maar zeer open bepalingen zorgden al voor ernstige kritiek vanuit de Gegevensbeschermingsautoriteit: geen enkele van de essentiële elementen van gegevensverwerking was voldoende duidelijk bepaald én het voorontwerp betrok het parlement niet in de regeling van massaverzameling van gevoelige gegevens van alle inwoners van België. Dit kan een enorme impact hebben op onze samenleving. Het is dan ook aan jullie om hierin het voortouw te nemen. Wanneer het over gegevensbescherming gaat moet het parlement zijn rol opnemen en ervoor waken dat er een evenwicht wordt gevonden tussen privacy en andere grondrechten. 

Ten slotte willen we ook de nadruk leggen op het gelijkheidsbeginsel. Als er iets is wat we de voorbije maanden geleerd hebben, dan is het wel dat mensen willen bijdragen aan een collectief doel en tijdelijk vrijheden willen inleveren als het aangetoond is dat die opoffering noodzakelijk is, in verhouding staat met wat we als samenleving willen bereiken én de lasten gelijk verdeeld zijn. Voor de meest kwetsbaren in onze samenleving heeft deze crisis nochtans nog meer kwetsbaarheid betekend. Dit moet absoluut vermeden worden in de toekomstige aanpak van deze crisis en in volgende noodtoestanden. De pandemiewet moet dan ook expliciet opnemen dat elke maatregel die genomen wordt  (1) conform is aan onze grondwet; (2) aan de noodzakelijkheids- en proportionaliteitstoets voldoet; én (3) het gelijkheidsbeginsel respecteert.

De voorbije maanden waren zwaar en vele offers werden gevraagd. Maar zoals altijd bieden crises ook mogelijkheden.  Laat ons lessen trekken uit de ervaringen en er voor zorgen dat deze omgezet worden in een degelijke pandemiewet, mét respect voor onze grondrechten.  Zo zijn we klaar om het hoofd te bieden aan een nieuwe crisis, mocht deze zich ooit nog voordoen.

Mee ondertekend door:

• Herman Van Goethem (rector Universiteit Antwerpen)
• Hendrik Vuye (professor staatsrecht en mensenrechten UNamur)
• Patricia Popelier (gewoon hoogleraar constitutioneel recht UAntwerpen)
• Laurens Lavrysen (postdoctoraal onderzoeker Human Rights Centre UGent)
• Karin Verelst (Collectief Geenvodjepapier.be)
• Jan De Groote (Collectief Geenvodjepapier.be)
• Stephan Parmentier (gewoon hoogleraar KU Leuven)
• Stefan Sottiaux (hoogleraar constitutioneel recht KU Leuven)
• Olivia Venet (voorzitter Ligue des Droits Humains)
• Carl Devos (gewoon hoogleraar politicologie UGent)
• Jos Nihoul ()
• Isabelle Van Hiel (Jurist)
• Bram Vrancken (postdoctoraal onderzoeker)
• Jan Putteneers (Ex Docent Beeldenden Vorming KSO.)
• Luc Swinnen (Ingenieur)
• Craenen Sabine (Zelfstandig consultant)
• Dominic Van Oosterwyck (Bruggepensioneerd, vrijwilliger voogd niet begeleide minderjarige vluchtelingen)
• Paule Tits ()
• Valerie De Craene ()
• Marie-Jeanne Maes (Fotograaf)
• Katrien Steenhoudt (Psycholoog)
• V M (Jurist & privacy-expert)
• Erik Buelinckx (Kunsthistoricus)
• Walter Stevens (Gepensioneerd)
• Thomas Yaw Voets ()
• Stefanie Kesteloot ()
• Nathalie 't Jampens (Advocaat)
• Luc Rummens (Verpleegkundige)
• Werner Govaerts (coördinerend directeur SO)
• Lore Robeyns (Stafmedewerker CAW Groep)
• Sonja Vanoutryve (bezorgde gepensioneerde)
• Marc Cosyns (UGent/ huisarts)
• Liefke Dolmans (Directeur Liga voor Mensenrechten)
• Yannick Pots (Jurist | Pre-PhD Health-Economics | Research)
• Robin Vanhaelemeesch (Werkstudent)
• Martina Heremans (Fabrieksarbeider)
• Helena De Vylder (Jurist)
• Klaas Bovin (Accountant)
• lisa tahon (filmmaker)
• MArc Duyols (gepensioneerde)
• Birgit Van de Leest ()
• Eline Kindt (beleidsmedewerker)
• Kristien Stas (docente beroepsethiek sociaal werk)
• Toon Lowette (gepensioneerd)
• Ronny Mortier (Web Developer)
• Maarten Blondeel (advocaat)
• Lien Arits (Coördinator Hack Your Future Belgium)
• Sander Nysten (Jurist)
• Geertrui Daem (auteur)
• Benaissa Amin (jurist)
• Bart Van Bael (Regionale tewerkstellingsprogramma's)
• Sien Crivits (Master in Internationaal Mensenrecht)
• Yuri Teirlynck ()
• Jan Van Pelt ()
• Jozef Schildermans (Auteur)
• Tilly De Maesschalck (Gepensioneerd)
• ferdinand meeus (Dr.Sc.)
• Reninka Vanden Dorpe (ambtenaar)
• patrick decoodt (gepensioneerd en lid liga)
• Catherine Gysels (Advocaat)
• Laurens Van Praet De Man (Student)
• Lauren Jans (Advocaat)
• Anthony Hourmont ()
• Stany Van Damme (Zelfstandig ondernemer)
• Nadine Lucas ()
• Marc Weyns (jurist)
• Henkens Nina (Coördinator Kif Kif vzw)
• Katrien Florentie (Coach)
• Cindy Flokman ()
• Marianne Campo (Zelfstandige)
• Giovanni Doom (Coach-Activist)
• Paul De Meester ()
• Philippe Bossaert ()
• Lucas De Pauw (Advocaat op rust; Dr. Juris)
• Geert Wuyts (Mens)
• Emmy May Lombaerts ()
• Thomas Guillaume ()
• Geert Vanlangendonck (Käthe Kolwitz Collectief)
• Bieke Machiels (Ambtenaar)
• Patci Beukelaer (Zelfstandig ondernemer)
• Reynout De Bleser (Docent recht & diplomatie Thomas More)
• Nathan Willems (Student rechten)
• Anthony Brusselmans (Bediende)
• Koen Hostyn (Data Protection Officer)
• Maaike Everaert (lerares lager onderwijs)
• Johan Wouters ()
• Calis Geert (Leerkracht)
• Yves Dermonden (Psycholoog)
• Marceline Bertens (Gepensioneerd leerkracht)
• Braem Martine (Bediende)
• Wim Mommeyer (coördinator)
• Koen Rigolle (Bediende)
• Johan Dermaut (Levensgenieter)
• Liesbeth Valkenborgh (Maatschappelijk werker)
• Annelies cornille (Gepensionneerd)
• Ivo Stroobants ()
• Ann Van Essche (Bediende)
• Walter Mommens (Bediende)
• Luc Soete (gepensioneerd)
• Wim Vandenbussche (datapanik.org)
• Ine Van Herck ()
• Mia Van de Velde (Gepensioneerd)
• Tinne Vanuytven (())
• Micheline Van Waeyenberge (pre-pensioen)
• Johan Peeters (Student/werkzoekende)
• Keita Mariame ()
• brigitte de mulder ()
• nora synaeve (gepensioneerd)
• Karina David ()
• paul baekelandt (lid AV Liga - gepensioneerd advocaat-bemiddelaar)
• Peter Braet (Arbeider)
• Wendy Diericx (Zelfstandige)
• Sylvie Micholt (advocaat)
• RITA VAN DEN BOSSCHE (Gepensioneerd)
• Maarten Lefelon (Student Bachelor in de Rechten)
• Luc Meeusen (leraar)
• Sabine Eben ()
• Roel Jacques ()
• Cliff Huylebroeck (programmeur)
• Marc Van Den Noordgaete (Bediende)
• Peter Kruppa (IT Infrastructure Engineer)
• Dirk Garmyn (Architect)
• Dolores Piscador (Gepensioneerd)
• Stijn Van der Meersch (Docent Odisee)
• Fred Guldentops ()
• De Pril Phillemon (Ambtenaar)
• Stef Loos (diensthoofd Burgerzaken gemeente Essen)
• Nelly Busschots (bezorgde 74-jarige)
• Beatrice De Smet (jurist)
• Michel Debruyckere (empatische burger)
• Geert Iserbyt (Opleidingscoördinator volwassenenvorming)
• Catharina Kilanowski (Orthopedagogisch begeleider / creatief Therapeut)
• Wencke Wellens (Psycholoog)
• August Piccard (Boekhouder)
• S. D. ()
• Claudine Van den Berghe ()
• Elias Bosch (Electricien)
• Anja Desmet (therapeute)
• Thomas Jeroen (Leerkracht/artiest)
• Roosje Dejonghe (Leerkracht)
• Emily Rubbens (Student)
• Chris Marchand (gepensioneerd)
• Yves Faes (ICT)
• valerie claeys ()
• Elke Van Damme (Leerkracht)