De voorbije maanden flirtten verschillende partijvoorzitters openlijk met het idee om artificiële intelligentie (AI) in te zetten om onze veiligheid te garanderen. Dat geflirt heeft zich vertaald in een engagement van de nieuwe federale regering om te onderzoeken hoe camera’s in de publieke ruimte kunnen worden uitgerust met realtime gezichtsherkenningstechnologie, met als doel om veroordeelden en verdachten op te sporen.

Vooralsnog is er geen wettelijke basis voor realtime gezichtsherkenning en is de praktijk dus verboden in België. Dat is een goede zaak, gezien de diepe impact van deze technologie op de grondrechten van de mensen die aan haar worden onderworpen.

De toepassing van realtime gezichtsherkenning in de openbare ruimte heeft niet alleen verregaande gevolgen voor het recht op privacy, maar ook voor een hele resem andere grondrechten zoals het recht op vrijheid, het recht op anti-discriminatie en het recht op protest.

Begin februari trad de Europese AI Act in werking, die biometrische toezicht in de openbare ruimte zeer streng reguleert. In principe wordt realtime gezichtsherkenning door de AI Act verboden, maar de regelgeving biedt lidstaten de mogelijkheid om in een aantal zeer ernstige en concrete omstandigheden uitzonderingen op het verbod te voorzien.

Het federale regeerakkoord maakt duidelijk dat Arizona de grenzen van de AI Act maximaal wil verkennen en dat zal doen onder het mom van veiligheid.

Dat AI-technologieën deel uitmaken van het veiligheidsbeleid van de nieuwe federale regering komt niet als een verrassing. Wel verrassend is dat Arizona schermt met een twijfelachtige lezing van mensenrechten om het gebruik van deze nieuwe technologieën te verantwoorden.

Dat blijkt uit volgende passage uit het regeerakkoord, waarin Arizona’s visie op ‘de digitale politie’ wordt uitgestippeld: “Tijdens het onderzoek en de mogelijke uitvoering/invoering van deze nieuwe technologieën maken we altijd de afweging tussen het recht op veiligheid (wat een fundamenteel mensenrecht is) en het recht op privacy.”

Ons recht op veiligheid

Het is logisch dat de federale regering veiligheid als doel stelt. Meer nog, het is hun plicht. Mensen durven al eens vergeten dat we allemaal een wettelijk recht hebben op veiligheid, ongeacht wie we zijn en waar we wonen. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948 zei daarover: “Een ieder heeft recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid van zijn persoon.”

In de Engelse tekst is de link met veiligheid duidelijker: “Everyone has the right to life, liberty and security of person.”

Bepalen wat veiligheid inhoudt, is echter niet zo eenvoudig. Veiligheid is bij uitstek een breed begrip; naast fysieke geborgenheid, zijn ook psychologische stabiliteit en sociale zekerheid voorwaarden voor veiligheid. Ook de auteurs van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens discussieerden lang over hoe breed ze het concept van veiligheid hoorden te benaderen. Elders spreekt de Verklaring bijvoorbeeld ook over het recht op voorziening in geval van werkloosheid, ziekte, invaliditeit, weduwschap, ouderdom of een ander gemis aan bestaansmiddelen.

De auteurs van het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten stelden enkele jaren later, in 1976, een nog bredere opvatting over veiligheid voor. Dat Verdrag benadrukte ons recht op veiligheid, met inbegrip van de basismiddelen die nodig zijn om te overleven, zoals voedsel, kleding en huisvesting. 

De meest expliciete vermeldingen van een bindend ‘recht op vrijheid en veiligheid’ zijn echter terug te vinden in het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (artikel 9) en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (artikel 5).

De draagwijdte van deze rechten is echter veel beperkter dan wat het federale regeerakkoord lijkt te suggereren. Het recht op vrijheid en veiligheid betreft namelijk de bescherming van individuen tegen arbitraire aanhoudingen en vrijheidsberovingen door autoriteiten.

Het idee van ‘nationale’ of ‘maatschappelijke’ veiligheid komt daarentegen vooral aan bod in verdragsparagrafen die de mogelijke beperkingen van mensenrechten kaderen. Deze bepalingen stellen dat beperkingen op grond van nationale veiligheidsoverwegingen slechts gerechtvaardigd zijn wanneer ze strikt noodzakelijk, proportioneel en legitiem zijn. Het voorstellen van ‘nationale’ of ‘maatschappelijke veiligheid’ als een fundamenteel mensenrecht waartegen het recht op privacy moet opboksen, vormt daarom een misleidende omkering van het principe.

De prijs van veiligheid

In hun streven naar ‘veiligheid’ is de Arizona-regering bereid om alle mogelijke middelen in te schakelen, ook als deze middelen een schadelijke impact hebben op bepaalde grondrechten. De vraag is of ook wij daartoe bereid zijn.

Als de federale regering het gebruik van realtime gezichtsherkenningstechnologie in de openbare ruimte wil onderzoeken, moeten brede maatschappelijke consultaties en democratische debatten deel uitmaken van dit onderzoek. Het debat over realtime gezichtsherkenningstechnologie gaat over veel meer dan enkel en alleen privacy; het gaat over hoe we bepalen wat veiligheid inhoudt en welke prijs we daar al dan niet voor willen betalen.

Paola Verhaert werkt als schrijver en onderzoeker rond digitale rechtvaardigheid. Paola is van 2024 tot 2026 Scherpsteller, een titel die wordt toegekend aan een opkomende denker door het Vlaams-Nederlands Huis deBuren en het Hannah Arendt Instituut.

Fien De Meyer is juridisch beleidsmedewerker bij de Liga voor Mensenrechten.

Wil je Paola en Fien aan het werk zien? Kom dan op donderdag 25/03 naar 'Wie niet weg is, is gezien: de surveillancemaatschappij', een evenement georganiseerd door Vlaams-Nederlands Huis deBuren en Hannah Arendt Instituut. Meer info en inschrijven hier!

Tags:

LIGA LIGA-PUBLICATIES MENSENRECHTEN OPINIE PRIVACY VRIJHEID VS VEILIGHEID

Bron:

KNACK

Reageer

Reacties worden gemodereerd. Onaanvaardbare inhoud wordt niet gepubliceerd.