Terreur tegen de privacy
26 september 2008
Dat vliegtuigpassagiers in de VS hun laptops moeten laten controleren door de douane is volgens JOS VANDER VELPEN een nieuwe stap in een sluipend proces waardoor onschuldige burgers stilaan hun privacy verliezen in naam van de strijd tegen terreur.
De wereld verandert onherkenbaar door de digitale en technologische revolutie. Grenzen lijken er nog slechts te zijn om te worden verlegd. Nergens zie je dat beter dan aan de soms surrealistische veiligheidsmaatregelen. Als je deze week als oppassende en onverdachte burger naar de VS reisde, dan kon het gebeuren dat de Amerikaanse douane opeens je laptop voor onderzoek meenam.
Dat is blijkbaar de prijs om het terroristische kwaad te kunnen bezweren. De ruim 400 miljoen buitenlanders die jaarlijks de VS bezoeken zijn gewaarschuwd. De douane kan volgens de recent uitgelekte richtlijnen van het Ministerie van Binnenlandse Veiligheid laptops, gsm's, iPods en andere elektronische apparaten voor onbeperkte tijd in beslag nemen en zonder toelating van het gerecht de inhoud van de harde schijf kopiëren en met andere opsporingsinstanties delen. Er is hiervoor niet de geringste verdenking of betrokkenheid bij een misdrijf nodig. Het was tien jaar geleden onvoorstelbaar. Het is misschien nog geen realiteit, maar een digitale Big Brother zit er nu wel aan te komen.
Eén ding is zeker: de regering-Bush heeft een reputatie in het heimelijk vergaren en uitspitten van persoonlijke gegevens, al is het hoogst onduidelijk of die informatieverzameling daadwerkelijk tot meer veiligheid leidt. Wat gaat er gebeuren met de berg gegevens? Uiteindelijk draait alles om detectie en patroonherkenning. Van het herkennen van iemands vingerafdruk tot het zoeken naar verdachte e-mails. In de berg persoonlijke gegevens trachten politie- en veiligheidsdiensten verdachte patronen te ontdekken.
Doordat die methode niet waterdicht is, worden geregeld onschuldigen voor verdacht aanzien. Op een blauwe maandag kwam zelfs senator Ted Kennedy op een lijst van mogelijke terroristen terecht.
Doordat datamining zich per definitie richt op afwijkend gedrag, zullen minderheden steeds vaker het slachtoffer worden. Normale mensen die niets te verbergen hebben, hebben niets te vrezen, zegt men. Helaas is dat niet meer zo. Wat te denken van mensen die op basis van een risicoprofiel plotseling een overheidsbetrekking mislopen? En wat te denken van vliegtuigpassagiers die om raadselachtige redenen in de VS worden geweigerd?
Elf september is alweer zeven jaar geleden, maar privacy en fundamentele vrijheden moeten ook in Europa en België nog steeds wijken voor het grotere belang van collectieve veiligheid. Vooral de Europese Commissie komt met steeds verdergaande plannen, met de redenering dat de dreiging tegenwoordig zowel van buitenaf als van binnenuit komt. Brussel slaagt erin de publieke opinie in slaap te wiegen door de verschillende maatregelen los van elkaar voor te stellen, terwijl het gevaar voor de grondrechten precies schuilt in het cumulatieve effect. Wie alle maatregelen en plannen van de afgelopen jaren bij elkaar optelt, krijgt de indruk dat de barbaren aan de poorten van Europa staan. Door DNA-onderzoek, cameratoezicht, bijzondere opsporingsmethoden, grootschalige gegevensbestanden (Visum Informatie Systeem, Schengen Informatie Systeem), aftappen van telecommunicatie en biometrisch paspoort loopt vrijwel niemand nog onopgemerkt over straat.
Een aantal maatregelen zit nog in de Europese pijplijn. Zo wil de Europese Commissie de lidstaten verplichten passagiersgegevens van reizigers van en naar Europa te verzamelen. Reizigers zouden in de toekomst ook vingerafdrukken moeten afgeven. Europa heeft plannen om Eurodac - de Europese databank voor vingerafdrukken van asielzoekers - ook voor opsporingsdoeleinden te gebruiken. Voorts wil Europa de providers verplichten de bel-, chat-, mail-, surf- en msn-gegevens van alle Belgen een tijd te bewaren. En dit lijstje is helemaal niet compleet.
De publieke opinie kent helaas dat totaalplaatje niet. Vandaar dat grootschalig protest achterwege blijft. Erger nog, het begrip privacy heeft tegenwoordig zelfs een negatieve bijklank. Het staat voor doorgeslagen individualisme, terwijl zonder privacybescherming er geen veiligheid kan bestaan en de overheid zelfs een directe bedreiging voor de burgerrechten kan vormen. Daarom pleit de Liga voor een breed maatschappelijk debat waarbij het parlement en de bevolking de kans krijgen om elke controlemaatregel regelmatig te evalueren. Is de maatregel effectief en proportioneel? Welke databanken mogen gekoppeld worden? Hoe ziet een zorgvuldige controle eruit?
Laten we onze privacy koesteren, want zonder democratische controle en debat dreigen we af te glijden naar een maatschappij waarin, volgens de woorden van de Amsterdamse hoogleraar Egbert Dommering, de overheid de ene na de andere controlemaatregel invoert, zodat uiteindelijk de burger zijn eigen politieagent wordt.
Dit opiniestuk van Jos Vander Velpen, voorzitter van de Liga voor Mensenrechten, verscheen op vrijdag 8 augustus 2008 in De Standaard.
Reacties worden gemodereerd. Onaanvaardbare inhoud wordt niet gepubliceerd.
